Kilka badań przedklinicznych sugeruje, że Δ9-THC, inne naturalnie występujące kannabinoidy, syntetyczni antagoności kannabinoidów i endokannabinoidów mają działanie przeciwnowotworowe in vitro przeciwko rakowi płuc, glejakom, nabłonkowi tarczycy, chłoniakiem, rakowi skóry, rakowi macicy, rakowi piersi, rakowi prostaty, rakowi trzustki i neuroblastomie. Odkrycia te zostały również poparte badaniami in vivo, a większość skutków kannabinoidów jest uzyskiwana jest za pośrednictwem receptorów kannabinoidowych CB1 i CB2. Przemijający potencjał receptora TRPV1 został opisany jako dodatkowy cel receptora dla kilku kannabinoidów. Ponadto, działanie paliatywne kannabinoidów obejmuje hamowanie nudności i wymiotów, które są związane z chemioterapią lub radioterapią, stymulację apetytu, uśmierzenie bólu, podniesienie nastroju i ulgę w bezsenności u pacjentów z rakiem. Syntetyczne THC (Marinol, Dronabinol) i jego pochodna nabilon (Cesamet), jak również Sativex, zostały zatwierdzone w kilku krajach do kontroli nudności i bólu związanego z rakiem u pacjentów z rakiem poddawanych chemioterapii.
Możliwość zastosowania kannabinoidów w terapii nowotworów wynika z oddziaływania na receptory kannabinoidowe
Receptory CB1 zlokalizowane są przede wszystkim w obrębie układu nerwowego, a receptory CB2 najliczniej występują w komórkach układu odpornościowego, takich jak limfocyty B i T, komórki NK, monocyty, makrofagi czy mastocyty. Co ciekawe - receptory kannabinoidowe mogą pojawić się także w rozmaitych komórkach nowotworowych, nawet takich, w których w warunkach fizjologicznych nie stwierdza się obecności tych receptorów. W komórkach nowotworowych receptory CB 1 i 2 odpowiadają za niekontrolowaną proliferację komórek nowotworowych oraz ich inwazyjność. Tym, co zapewnia wzrost i przerzutowanie guza jest zdolność komórek rakowych do niekontrolowanego namnażania się, a także możliwości uniknięcia zjawiska apoptozy, czyli kontrolowanej śmierci komórkowej. Kannabinoidy mogą wykazywać działanie antyproliferacyjne, hamując niekontrolowane podziały komórkowe, a także działanie apoptotyczne - indukujące zjawisko apoptozy. A to czyni z kannabinoidów leki o potencjalnym działaniu hamującym wzrost nowotworów. Takie działanie wykazano m. in. względem raka piersi, prostaty, płuc, skóry, trzustki, kości, glejaka, chłoniaka, raka głowy i szyi, tarczycy czy jamy ustnej. W szczególności kannabidiol CBD i inne kannabinoidy pochodzące z konopi mają możliwość promowania apoptotycznej śmierci komórek nowotworowych działającej niezależnie od receptorów CB1 i CB2. Mechanizm, za pomocą którego CBD wytwarza ten efekt, nie został jeszcze całkowicie wyjaśniony, ale wydaje się, że polega - przynajmniej częściowo - na jego zdolności do zwiększenia produkcji reaktywnych form tlenu w komórkach nowotworowych. Zaproponowano również, że CBD może aktywować receptory TRPV2 w celu promowania śmierci komórek glejaka.
Kolejna unikatową cechą komórek nowotworowych jest zdolność do przerzutowania, czyli migrowania do odległych lokalizacji w ciele. Ponadto mają zdolność do indukowania procesów neoangiogenezy, czyli powstawania nowych naczyń krwionośnych zapewniających odżywienie i dotlenienie guza. Jednym z celów terapeutycznych w walce z nowotworami jest ograniczenie tych dwóch zjawisk - przerzutowania oraz neoangiogenezy. W tym pomocne mogą okazać się kannabinoidy. CBD może ograniczać inwazyjność komórek raka płuca i raka piersi, a także ogranicza zjawiska neoangiogenezy w przypadku glejaka.
Istnieje kilka badań klinicznych dotyczących stosowania kannabinoidów u pacjentów onkologicznych, a niektóre z nich sięgają nawet 30 lat wstecz. Pierwsze z takich badań przeprowadzone zostało już w 1975 roku i wykazało, że doustne podawanie THC łagodziło silne bóle nowotworowe. Wyniki takie uzyskano także w kilku innych badaniach. Najnowsze badania dotyczą leku Sativex - podawanie pacjentom chorym na raka THC oraz CBD w stosunku 1: 1 wykazało skuteczne działanie przeciwbólowe.
Rak piersi
Rak piersi to najczęstszy nowotwór złośliwy występujący u kobiet. Obecnie zauważalna jest rosnąca skłonność do agresywnych podtypów raka piersi, zwłaszcza u młodych kobiet. Główne czynniki ryzyka rozwoju raka piersi to predyspozycje genetyczne (mutacje genu BRCA), brak karmienia piersią, występowanie raka piersi w rodzinie, późna ciąża, późne pojawienie się menopauzy czy stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej lub hormonalnej terapii zastępczej. Istnieją rozmaite strategie leczenie raka piersi. Czy jedną z nich mogą być kannabinoidy?
Wykazano zwiększoną ekspresję receptorów kannabinoidowych CB1 i CB2 w komórkach raka piersi. A to może oznaczać, że receptory te są potencjalnym miejscem działania kannabinoidów. W badaniach in vitro wykazano rzeczywiście, że zarówno enokannabinoidy, jak i inne związki kannabinoidowe hamują namnażanie i migrację komórek raka piersi. Takie właściwości wykazano zarówno w przypadku stosowania CBD, jak i THC. Równie obiecujące są wyniki badań in vivo na zwierzętach, w których wykazano zmniejszenie wzrostu guza oraz przerzutowania u myszy.
Rak prostaty
Rak prostaty to często diagnozowany u mężczyzn nowotwór złośliwy, rozwijający się przede wszystkim u starszych mężczyzn. Wiek to nie jedyny czynnik ryzyka - inne to występowanie raka prostaty w rodzinie, a także otyłość, siedzący tryb życia czy dieta bogata w tłuszcze nasycone.
Podobnie jak w raku piersi, także w komórkach raka prostaty obserwowana jest zwiększona ekspresja receptorów kannabinoidowych. Nie brakuje badań in vitro dotyczących wpływu kannabinoidów na przebieg raka prostaty. Efektem badań jest wykazanie antyproliferacyjnej aktywności THC, przekładającej się na ograniczenie wzrostu komórek raka prostaty. Możliwe jest to dzięki wiązaniu się kannabinoidów z receptorami CB1 i CB2, zahamowaniu cyklu komórkowego i aktywowaniu zjawiska apoptozy. W badaniu na myszach ze wszczepionymi komórkami raka prostaty zaobserwowano zahamowanie wzrostu guza.
Glejak
Glejak to ten typ nowotworu, o którym mówi się najczęściej w kontekście stosowania konopi. Wielu chorych na glejaka robiło wszystko, aby zdobyć konopie jeszcze przed tym, gdy leki na bazie konopi nie były dostępne na receptę. A takie postępowanie miało swoje zastosowanie, gdyż nie brakuje badań naukowych, potwierdzających przeciwnowotworowe działanie najważniejszych kannabinoidów konopnych - THC i CBD. Już w 1998 roku opublikowano wyniki badań, wskazujące na antynowotworowe działanie THC względem komórek glejaka. W badaniach na zwierzętach oraz próbkach glejaka u ludzi wykazano, że THC indukuje apoptozę komórek nowotworowych. Podobne efekty uzyskano w kontynuacji badania w 2000 roku. Typowe badanie kliniczne na pacjentach przeprowadzono w 2002 roku. Dziewięciu chorym na glejaka, u których nie było możliwe zastosowanie standardowej terapii, zastosowano donowotworowo THC. U pacjentów tych zaobserwowano spowolnienie wzrostu guza. Także w przypadku CBD wykazano zahamowanie wzrostu guza zarówno w badaniach in vitro, jak i na zwierzętach
Kannabinoidy a skutki uboczne chemioterapii
Chemioterapia to forma leczenia nowotworu, która obciążona jest wystąpieniem licznych efektów ubocznych. Najbardziej dotkliwymi powikłaniami są nudności i wymioty, Kannabinoidy okazują się być pomocne w łagodzeniu tych skutków ubocznych, które występują u prawie 75% pacjentów poddawanych chemioterapii. Dodatkowo - stosowanie konopi może przynieść korzyści w postaci redukcji stanów depresyjnych czy spadku apetytu.
Nieodłączną częścią chemioterapii nowotworów są nudności i wymioty, których intensywność zależy od stosowanego leczenia oraz indywidualnej wrażliwości chorego. W badaniach przedklinicznych na zwierzętach wykazano, że kannabinoidy mogą łagodzić te uciążliwe objawy. Przeprowadzono ponadto badania kliniczne dotyczące stosowania dronabinolu, nabiximolu oraz nabilonu samodzielnie, jak i w skojarzeniu z powszechnie stosowanymi lekami przeciwwymiotnymi. Wykazano wyższą skuteczność produktów konopnych. Kolejnym istotnym aspektem opieki paliatywnej u chorych onkologicznych jest także łagodzenie bólu. I tu konopie także się sprawdzają - mogą długotrwałe łagodzić dolegliwości bólowe, i to bez konieczności stałego zwiększania dawki.
Chorzy na nowotwory doświadczają utraty apetytu i spadku masy ciała, co może ostatecznie prowadzić do kacheksji, czyli wyniszczenia organizmu. Może to wpływać niekorzystnie na rokowania i czas przeżycia. Jak konopie mogą pomóc takim pacjentom? Kannabinoidy zwiększają poziom greliny i leptyny w organizmie, przyczyniając się tym samym do wzrostu apetytu.
