Konopie to bez wątpienia najbardziej uniwersalne rośliny, które od tysięcy lat znajdują zastosowanie jako rośliny użytkowe, a także lecznicze. Zwłaszcza lecznicze zastosowanie konopi budzi wiele zainteresowania - a także niemało kontrowersji. Medyczne zastosowanie konopi wciąż dla wielu osób jest tematem pełnym sprzeczności. Dlaczego? Nie mam pojęcia. Przecież już tysiące lat temu konopie stosowane były z powodzeniem jako środek leczniczy w przypadku wielu dolegliwości. A patrząc na czasy nam najbliższe - niemal z dnia na dzień przybywa wiarygodnych badań naukowych, które potwierdzają lecznicze właściwości konopi. Warto prześledzić historię medycznego zastosowania konopi, pełną wielu spektakularnych osiągnięć, a także wielu absurdów - przy czym te pierwsze dotyczą sukcesów w terapii z wykorzystaniem konopi, a te drugie - zupełnie niezasadnego postrzegania konopi jako środka wyłącznie psychogennego. A tak na marginesie - tak znienawidzony przez przeciwników konopi kannabinoid THC, który odpowiedzialny jest za wystąpienie efektu halucynogennego, ma także potwierdzone działanie lecznicze.
Od czego zaczęło się wykorzystanie konopi w celach medycznych?
Z oczywistych względów trudne jest precyzyjne określenie, kiedy człowiek po raz pierwszy wykorzystał konopie jako lek. Być może już 5000 lat p. n.e. w Chinach konopie stosowano w celu leczenia dolegliwości bólowych, reumatyzmie czy w terapii malarii. Uważano, że żeńskie kwiaty konopi posiadają mnóstwo energii yin, będącej atrybutem kobiecości - i dzięki temu kwiatostany konopi wykorzystywane były jako remedium na dolegliwości menstruacyjne. W chińskim grobie datowanym na 2500 rok p. n. e. znaleziono konopie, co może wskazywać na ich zastosowanie nie tylko rytualne, ale także medyczne. Wiadomo jednak, kiedy pojawiły się pierwsze udokumentowane wzmianki na temat leczniczego potencjału konopi. Mowa o najstarszej na świecie farmakopei, powstałej w Chinach około 2700 lat p. n. e. W dokumencie tym znalazły się informacje dotyczące wskazań medycznych do stosowania konopi.
Egipskie papirusy datowane na 1700 rok p. n. e. także skrywają informacje dotyczące medycznego zastosowania konopi. Roślina ta wykorzystywana była w Starożytnym Egipcie w celu łagodzenia migren, objawów jaskry czy kobiecych dolegliwości.
Bogata historię ma także medyczne zastosowanie konopi w Starożytnych Indiach. Już około 1000 lat p. n. e. konopie znalazły zastosowanie jako środek:
- przeciwbólowy, łagodzący bóle głowy, zębów oraz nerwobóle
- przeciwdrgawkowy, znajdujący zastosowanie w terapii wścieklizny, padaczki czy tężca
- o działaniu uspokajającym i nasennym
- przeciwzapalny, sprawdzający się np. w leczeniu reumatyzmu
- przeciwpasożytniczy
- pobudzający trawienie i apetyt
- przeciwskurczowy
- przeciwbakteryjny
- przeciwkaszlowy i wykrztuśny
Już kilka wieków przed naszą erą Asyryjczycy stosowali konopie zewnętrznie jako lek łagodzący obrzęki i siniaki, a wewnętrznie - w celu leczenia impotencji, depresji, zapalenia stawów i dolegliwości kobiecych.
A jak toczyły się losy konopi jako rośliny leczniczej w czasach naszej ery?
Użycie marihuany do celów medycznych było bardzo intensywne w Indiach, a następnie zyskało popularność także na Bliskim Wschodzie oraz kontynencie afrykańskim. W Arabii znani lekarze (tacy jak Awicenna) wspominali o marihuanie w swoich kompendiach medycznych. Teksty muzułmańskie wspominają o stosowaniu konopi jako środka moczopędnego, wspomagającego trawienie, przeciw wzdęciom, uspokajającym i przeciwbólowym. W 1464 Ibn al-Badri poinformował, że syn kalifa cierpiący na epilepsję był leczony lekiem pozyskanym z żywicy rośliny i stwierdził, że to konopie całkowicie go uzdrowiły.
Konopie są znane w Afryce co najmniej od XV wieku, a ich powszechne użycie zostało prawdopodobnie zainicjowane przez arabskich kupców. Świadczy o tym podobieństwo okresu w historii, w którym masowo zaczęto używać konopi jako leku w Afryce i Indiach. W Afryce roślina była używana do neutralizowania ukąszenia węża, ułatwienia poród, leczenia malarii, gorączki, zakażenia krwi, czy zakażenia wąglikiem.
W obu Amerykach używanie konopi indyjskich prawdopodobnie zaczęło się od Ameryki Południowej. W XVI wieku nasiona rośliny dotarły do Brazylii; przywiezione przez afrykańskich niewolników, zwłaszcza tych z Angoli. Konopie indyjskie stosowane były tam na bóle zębów i skurcze menstruacyjne. W Europie w tym okresie uprawiano konopie wyłącznie dla włókien. Dopiero na początku XIX wieku pojawiły się doniesienia o używaniu konopi indyjskich przez lekarzy europejskich. Jednak skuteczne wprowadzenie konopi indyjskich na zachodzie nastąpiło w połowie XIX wieku dzięki pracom Williana B. O'Shaughnessy’ ego, irlandzkiego lekarza i przez książkę Jacques-Joseph Moreau, francuskiego psychiatry. O'Shaughnessy służył w Indiach i tam dowiedział się o leczniczym zastosowaniu konopi. Przestudiował dostępną literaturę na temat rośliny, opisał wiele popularnych preparatów pozyskiwanych z konopi, oceniał ich toksyczność u zwierząt, a potem przetestował wpływ konopi na pacjentów z różnymi patologiami. W 1839 r. opublikował pracę: „On the preparations of the Indian Hemp, or Gunjah ”, która zaprezentowała szeroką panoramę użytkowania roślin konopnych:
„Narkotyczne skutki konopi są powszechnie znane w Południowej Afryce, Ameryce Południowej, Turcji, Egipcie, Bliskim Wschodzie, Azji, Indiach i sąsiednich terytoriach. We wszystkich tych krajach konopie są używane w różnych postaciach (...). W medycynie ludowej tych narodów okazuje się, że jest ona szeroko wykorzystywana. Ale w Europie Zachodniej jego zastosowanie jako środka pobudzającego lub jako środka leczniczego jest równie nieznane ”.
W swojej książce O'Shaughnessy opisywał różne sukcesy eksperymentów na ludziach z użyciem preparatów z konopi indyjskich w celu leczenia reumatyzmu, drgawek, a głównie przy skurczach mięśni w przebiegu tężca i wścieklizny. Wspomniany wcześniej Moreau używał konopi w innym celu. Był asystentem lekarza w Charenton Asylum, niedaleko Paryża. Podczas wyjazdów do egzotycznych krajów zauważył, że używa się haszyszu (żywicy konopnej) w celu łagodzenia rozmaitych zaburzeń psychicznych. W Paryżu, około 1840 roku Moreau postanowił systematycznie eksperymentować z różnymi preparatami konopnymi; najpierw testował konopie na sobie, a później na swoich uczniach. W rezultacie w 1845 roku opublikował książkę „Du Hachisch et de l’Alienation Mentale: Etudes Psychologiques ”, która do dziś stanowi jedno z najobszerniejszych opracowań dotyczących medycznego zastosowania konopi. Moreau wyraźnie stwierdza: „… dostrzegłem w haszyszu, a dokładniej w jego działaniu na zdolności umysłowe, potężną i unikalną metodę terapii chorób psychicznych ”. Te dwa rodzaje medycznego zainteresowania konopiami indyjskimi dotyczą jego działania psychoaktywnego (jako eksperymentalnego psychomimetyku), jak również jego terapeutycznego zastosowania. Wkład O'Shaughnessy i Moreau miał ogromny wpływ na rozwój medycyny zachodniej, zwłaszcza ze względu na niedobór możliwości terapeutycznych w przypadku chorób zakaźnych, takich jak wścieklizna, cholera i tężec. Medyczne zastosowanie narkotyku rozprzestrzeniło się z Anglii i Francji, docierając do całej Europy, a następnie do Ameryki Północnej.
W1860 roku odbyła się pierwsza konferencja kliniczna na temat konopi w Ameryce, zorganizowana przez Ohio State Medical Society. W drugiej połowie XIX wieku pojawiło się ponad 100 naukowych artykułów na temat terapeutycznego zastosowania konopi. Punkt kulminacyjny dla medycznego użycia konopi nastąpił na przełomie XIX i XX wieku. Różne laboratoria sprzedawały preparaty konopne - wystarczy wspomnieć koncerny Merck (Niemcy), BurroughsWellcome (Anglia), Bristol-Meyers Squibb (Stany Zjednoczone), Parke-Davis (Stany Zjednoczone) i Eli Lilly (Stany Zjednoczone).
Wtedy to pojawiły się bardzo sprecyzowane wskazania do medycznego zastosowania konopi, podsumowane w Sajous’s Analytic Cyclopedia of Practical Medicine (1924) w następujących obszarach:
- działanie uspokajające lub nasenne: w bezsenności, bezsenności starczej, melancholii, manii, delirium tremens, pląsawicy, tężcu, wściekliźnie, katarze siennym, zapaleniu oskrzeli, gruźlicy płuc, kaszlu i rzeżączce.
- działanie przeciwbólowe: przy bólach głowy, migrenie, zmęczeniu oczu, menopauzie, guzach mózgu, nerwobólach, wrzodach żołądka, niestrawności, zapaleniu wielonerwowym, bolesnym miesiączkowaniu, przewlekłych stanach zapalnych, ostrym reumatyzmie, egzemie, bólu zębów
W pierwszych dziesięcioleciach XX wieku zmniejszyło się zastosowanie konopi indyjskich w zachodniej medycynie. Powodów było kilka. Przede wszystkim - stosując różnorodne preparaty trudno było uzyskać powtarzalne efekty terapeutyczne. A różnorodność preparatów konopnych sprowadzała się do pozyskiwania różnych roślin i odmiennego opracowywania preparatów. Kolejnym czynnikiem było pojawienie się szczepionek na takie schorzenia jak tężec czy inne choroby zakaźne, co ograniczyło konieczność zastosowania konopi w tym obszarze medycyny. I wreszcie - pojawiły się skuteczne środki przeciwbólowe, wykazujące niekiedy także działanie uspokajające, a nawet narkotyczne - wystarczy wspomnieć o barbituranach. Wszystko to zmniejszyło zainteresowanie konopiami.
Kolejną kwestią jest pojawienie się wielu ograniczeń prawnych traktujących o zastosowaniu medycznym marihuany. W rezultacie w Stanach Zjednoczonych pojawiła się kampania Federalnego Biura ds. Narkotyków i Ustawa o podatku od marihuany, uchwalona w 1937 r. Na mocy tej ustawy, każdy korzystający z marihuany musiał się zarejestrować się i zapłacić podatek w wysokości dolara za uncję (28,35 g) do celów medycznych i 100 dolarów za uncję do innych celów. Nieopłacenie tego podatku skutkowało karą grzywny w wysokości 2 000 dolarów i / lub 5 lat pozbawienia wolności. W praktyce oznaczało zakazanie używania konopi na całym terytorium Ameryki. Konopie indyjskie zostały ostatecznie usunięte z amerykańskiej farmakopei w 1941 roku.
W 1964 roku struktura chemiczna kannabinoidu THC, odpowiedzialnego a halucynogenne działanie konopi, została zidentyfikowana przez Gaoniego i Mechoulama. Przyczyniło się do znacznego wzrostu naukowego zainteresowanie konopiami indyjskimi od 1965 r. Liczba publikacji o konopiach indyjskich osiągnęła swój szczyt we wczesnych latach siedemdziesiątych. W tym okresie brazylijska grupa badawcza, kierowana przez Carlini, miała ogromny wkład w badanie interakcji THC z innymi kannabinoidami. Lata 90. upłynęły pod znakiem dokładnego opisania receptorów dla kannabinoidów w układzie nerwowym i późniejszego wyizolowania anandamidu, endogennego kannabinoidu. Od tego czasu regularnie rośnie liczba publikacji na temat konopi. Badane są m. in. efekty terapeutyczne THC w takich stanach jak: padaczka, bezsenność, wymioty, skurcze, ból, jaskra, astma, brak apetytu, zespół Tourette'a i wiele innych. Wśród bliskich do udowodnienia wskazań terapeutycznych THC znajduje się działanie przeciwwymiotne, pobudzające apetyt, przeciwbólowe i przy objawach stwardnienia rozsianego. Inne kannabinoidy są również badane, zwłaszcza kanabidiol CBD - dostarczono dowodów na działanie terapeutyczne w padaczce, bezsenności, lęku, stanach zapalnych, uszkodzeniach mózgu, psychozach i innych.
Pomimo ogromnego potencjału zastosowania konopi w medycynie, wciąż jeszcze wiele osób - w tym nawet lekarzy - patrzy na te rośliny jedynie przez pryzmat zawartości THC i jego działania halucynogennego. Zupełnie niesłusznie, gdyż w konopiach tkwi ogromny potencjał leczniczy. W 2019 roku Parlament Europejski wezwał państwa członkowskie do badania potencjału medycznego konopi indyjskiej. Zgodnie z tą rekomendacją, należy prowadzić więcej badań klinicznych dotyczących medycznego zastosowania konopi oraz promować wyniki tych badań. Postulowane jest ponadto prawo lekarzy do podjęcia swobodnej decyzji o przepisaniu legalnych leków sporządzonych na bazie konopi indyjskich.
